"A peor enfermidade dun home é a curiosidade inqueda do que non pode coñecer"- Blaise Pascal (1623-1662)- Matemático, físico e filósofo francés.
O Macizo Central é para os Ourensáns o que os Pirineus para os cataláns, ou a Cordilleira Cantábrica para os astures, un lugar de beleza infinita, en perigo e cheo de misterios.
Situado no centro da provincia de Ourense, o Macizo Central Ourensán forma parte do macizo Galaico-Leonés, un dos lugares que históricamente supuxo o límite Sur para multitude de especies do ámbito bioxeográfico eurosiberiano. Pero vaiamos por partes...
Durante as glaciacións cuaternarias, cando Europa se cubriu de xeo, gran parte das especies do continente europeo atoparon refuxio nas penínsulas do Sur da Europa (Italia, Grecia, Iberia...), especies coma o glotón (Gulo gulo) ou o reno (
Rangifer tarandus), aparece no rexistro fósil do Norte da Península Ibérica. Ca posterior retirada dos xeos, gran parte das especies desprazadas regresaron ás súas zonas de orixe, outras extínguense. Sen embargo unha parte desas especies de orixe norteña toparon refuxio nas altas montañas do Norte peninsular, dando como resultado a aparición de razas ou subespecies, ou mesmo especies, endémicas do noso territorio.
Algunhas das especies que toparon refuxio neste contexto xeográfico foton o moucho boreal (Aegolius funereus) nos Pirineus, ou o gardafontes alpino (Messotriton alpestris) na Cordilleira Cantábrica.
No contexto xeográfico ourensán atopamos este tipo de refuxio nos cumios de serras como as do Macizo Central ou Trevinca, proba deste feito é a presenza relicta de rá do monte (Rana Temporaria), trilladeira das neves (Chionomys nivalis), ou a presenza histórica de especies coma o galo de monte (Tetrao urogallus) e o rebezo (Rupricapra pyrenaica).
O Macizo Central é en parte un lugar inóspito e pouco prospectado, que viviu capítulos curiosos na historia recente do noso país, no que atoparon refuxio, non só interesantes expoñentes da nosa fauna, senón tamén importantes personaxes da nosa historia, como os guerrilleiros antifranquistas, a presenza dos
maquis perdurou neste territorio ata os anos 60 do pasado século.
Contextualizado o tema, atopámonos entón nunha época dura, chea de necesidades que seguiu á contenda da Guerra Civil Española (1936-1939), neses anos de postguerra matáronse os derradeiros galos de monte (Tretrao urogallus) da provincia de Ourense e, segundo a testemuña dunha habitante dun pobo do Macizo Central, as derradeiras perdices blancas.
Esta muller, hoxe anciá, relatou como en tempos de fame e necesidade, o seu pai cazaba unha sorte de perdíz de cor branca que habitaba nos cumios da serra, ¿cal sería entón a identidade do albo animal?. A testemuña separaba claramente á especie da "parda", (Perdix perdix), da "rubia", (Alectoris rufa) e do galo (Tetrao urogallus).
Interesante..., moi ben, dixen eu...Postos en antecedentes, sabemos que, durante as glaciacións , acadou a Península Ibérica unha especie de gallinácea, a perdiz nival (Lagopus mutus).
Con posterioridade esta especie atopou refuxio nos cumios das serras norteñas peninsulares, na Cordilleira Cantábrica, onde se extinguiu nos arredores de 1950, e nos Pirineus, onde aínda vive hoxe en día a subespecie endémica Lagopus mutus pyrenaicus: Puido entón a perdiz nival manter unha poboación relicta cual maqui alado nos cumios do Macizo central?.
A perdiz nival caracterízase por presentar duas fases de plumaxe ao longo do ano, unha branca durante o inverno, para camuflarse nas neves do seu entorno natural, e outra grisácea, durante o estío, para camuflarse nas penedías dos cumios que durante o inverno ficaron cubertos de neve.
A testemuña desta muller non é único, xa que diversos cazadores da zona aseguran a presenza escasa desta especie ata cando menos 1960.
No século XVIII don Pedro González de Ulloa, fala da fauna das montañas que rodean os vales dos ríos Támega e Limia, quen, referindose a Toro, partido xudicial de Verín, dí que en "su distrito hay ciervos, venados, tigres, osos, corzos, jabalíes, muchos conejos, perdices, y de estas algunas blancas que he visto", esta cita aparece na obra do historiador verinés, Jesús Taboada Chivite.
Interesante, xa teríamos entón un alimento para o recén descuberto queixa, curioso, un críptido alimentándose doutro críptido!, criptofauna pura e dura, criptozooloxía galaica endémica!
Unha vez dito esto queda formular unha hipótese, ou varias.
1- Que as referencias se deban a perdices albinas de especies aínda hoxe presentes na zona, ainda que varios exemplares albinos nun mesmo grupo parece improbable.
2- Que nos atopemos ante o primeiro dato sobre a presenza histórica da perdiz nival (Lagopus mutus) na Galiza.
Será certo que esta tetraónida habitou Ourense?, ou como dicía a afamada cantante
"La Lupe": teatro, lo tuyo es puro teatro!